လူေတြေၾကာက္ေနၾကတဲ့ အိီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္ ဆိုတာ ဘာလဲ

 လူေတြေၾကာက္ေနၾကတဲ့ အိီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္ ဆိုတာ ဘာလဲ

အခုတေလာ လူေတြပါးစပ္ဖ်ားမွာ ေရပန္းစားေနတဲ့ အီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္အေၾကာင္းေရမယ္စိတ္ကူးျပီးအလုပ္ပိေနတာနဲ႔ ေတာ္ေတာ္နဲ႔မေရးျဖစ္ဘူး ။ ေလဆိပ္ေတြမွာလည္း ၀င္လာတဲ့ ႏိုင္ငံျခားသားေတြမွာ အဖ်ားရွိမရွိစစ္ေဆးျပီး အဖ်ားရွိေနတဲ့ လူနာေတြကို ကုသေစာင့္ေရွာက္ထားတယ္ ႏုိင္ငံအတြင္းေပးမ၀င္ဘူးလို႔လည္းသိရပါတယ္ ။ တေလာက facebook လူမႈကြန္ယက္စာမ်က္ႏွာမွာလည္း အီဘိုလာဗိုင္းရပ္ေၾကာင့္ အနာေတြေပါက္ျပီး ဖ်ားနာတဲ့ပံုတစ္ပံုဆိုျပီးတက္လာပါတယ္ ။ ဒီေတာ့ အမ်ားစုေၾကာက္လန္႔ေနၾကတဲ့ အီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္ဆိုတာ ဘာေကာင္ၾကီးလဲ ဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္တို႔သိဖို႔လိုအပ္လာပါျပီ ။ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာေတာ့ လတ္တေလာ Outbreak ျဖစ္ႏိုင္တဲ့အေနအထားမရွိေသးပါဘူး ။ ဒါေပမယ့္ သို႔ေလာသို႔ေလာ ေၾကာက္လန္႔ေနၾကတာထက္စာရင္ ဒီေကာင္ၾကီးအေၾကာင္းကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ရွင္းရွင္းလင္းလင္းသိေအာင္ေလ့လာၾကရေအာင္ ။

ပထမဆံုး အီဘိုလာဆိုတာ ဘာလဲမေျပာခင္ ဘယ္ကေန စတင္ေပၚေပါက္လာတာလဲဆိုတာ အနည္းငယ္ရွင္းျပပါရေစ ။ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္မွာ အီဘိုလာဟာ ဆက္တိုက္ဆိုသလို ျပန္႔ပြားမႈ ၂ ခုျဖစ္ခဲ့တယ္ ။ Nzara , Sudan နဲ႔ Yambuku , Democratic Republic of Congo စတဲ့ေနရာေတြမွာပါ ။ အီဘိုလာဆိုတဲ့ျမစ္အနားမွာရွိတဲ့ရြာေလးတစ္ရြာကေန စတင္ျပန္႔ပြားတာမို႔ အီဗိုလာ ဗိုင္းရပ္လို႔ မွည့္တြင္ခဲ့တယ္လို႔ဆိုတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ Ebolavirus ဟာ အုပ္စု သံုးခု၀င္ Filoviridae family ( Filovirus ) ထဲက တစ္ခု အပါအ၀င္ျဖစ္ျပီး သူ႔ မ်ိဳးဗီဇေတြကေတာ့ Marburgvirus နဲ႔ Cuevavirus တို႔ျဖစ္တယ္ ။ အီဘိုလာလို႔ေခၚၾကတဲ့ နာမည္မွာ မ်ိဳးစိတ္ ငါးခုရွိပါတယ္ အဲဒါေတြကေတာ့ Bundibugyo ebolavirus (BDBV) ,  Zaire ebolavirus (EBOV) , Reston ebolavirus (RESTV) , Sudan ebolavirus (SUDV) , Taï Forest ebolavirus (TAFV) စတာေတြျဖစ္ပါတယ္ ။ အီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္ကို သိဖို႔ဆိုရင္အဓိက၆ ခ်က္ သိရပါမယ္။

၁ ။ အီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါ ဆိုတဲ့ EVD ကို အီဘိုလာ အဖ်ားငန္းတက္ေရာဂါ Ebola Haemorrhagic fever လို႔ေခၚၾကျပီး လူေတြမွာျဖစ္ရင္ျပင္းထန္တယ္ေသေစတဲ့အထိျဖစ္ႏိုင္တယ္ ။

၂ ။ တစ္ခါျပန္႔နွံ႕ျဖစ္ပြားမႈ Outbreak ျဖစ္ျပီဆိုရင္ ေသေစႏုိင္တဲ့ ႏွုန္း Fatality rate ဟာ ကိုးဆယ္ရာခိုင္ႏွုန္းထိရွိတယ္ ။

၃ ။ အထူးသျဖင့္ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိတာက အာဖရိကအလယ္ပိုင္းအေနာက္ပိုင္းနဲ႔ မိုးသစ္ေတာ အပူပိုင္းေဒသေတြမွာ ကနဦးစျဖစ္ခဲ့တယ္ ။

၄ ။ ေတာရိုင္းတိရစၦာန္ေတြကေန လူေတြကို ကူးစက္ျပီး လူေတြမွာေတာ့ လူသားအခ်င္းခ်င္း human to human transimission ကူးစက္ေလ့ရွိတယ္ ။



၅ ။ Fruit bats လို႔ေခၚတဲ့ လင္းႏို႔ေတြ ( Pteropodidae family ) ဟာအီဘိုလာ ဗိုင္းရပ္ေတြအတြက္ သဘာ၀လက္ခံေကာင္ Natural host ျဖစ္မယ္လို႔ ယူဆပါတယ္ ။

၆ ။ အရမ္းဖ်ားေနတဲ့လူနာေတြဟာ အေရးေပၚကုသမႈ ေစာင့္ေရွာက္မႈလိုအပ္ပါတယ္ ။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့လူမွာျဖစ္ေစ တိရိစၦာန္မွာျဖစ္ေစ လိုင္စင္ရထားတဲ့ ကုသမႈ ေဆး ( vaccine - ဗက္ဆင္း) မရွိေသးပါဘူး ။

ဘယ္လိုျပန္႔ပြားကူးစက္တတ္သလဲ ?

အီဘိုလာဟာ လူေတြကို ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့ တိရစၦာန္ေတြကထြက္တဲ့အရည္ေတြ ကိုယ္တြင္းကလီစာေတြ ေသြးေတြ ကေနတဆင့္ကူးစက္တတ္ပါတယ္ ။ အာဖရိကမွာဆိုရင္ေတာ့ ဒီေရာဂါဟာ ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့ခ်င္ပန္ဇီေမ်ာက္ေတြ လူ၀ံေတြ လင္းႏို႔ေတြ ေမ်ာက္ေတြ ကို ကိုင္တြယ္ရတဲ့လူေတြကို မိုးသစ္ေတာေတြထဲမွာ ဖ်ားနာ ျခင္းသို႔မဟုတ္ ေသဆံုးျခင္းေတြေတြ႔ရတယ္လို႔ဆိုပါတယ္ ။ အဲ့ဒီေနာက္မွာ အီဘိုလာဟာ လူထုထဲကို လူလူျခင္းကူးစက္တဲ့နည္းနဲ႔ေရာက္လာတယ္ တိုက္ရိုက္ကူးစက္တဲ့နည္းေတြျဖစ္တဲ့ အေရျပားမွတဆင့္ကူးစက္ျခင္း mucous membranes ခၽြဲသလိပ္ေတြကေနတဆင့္ကူးစက္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္ ။ ေသြးေတြ ကလီစာေတြ နဲ႔ အရည္ေတြ ေရာဂါျဖစ္တဲ့လူ body ကေနထြက္တဲ့ အရည္ေတြကေနတဆင့္ သြယ္၀ႈိုက္ေသာနည္းအေနျဖင့္လည္း အဲဒီအရည္ေတြ ထိတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္ကေနဆင့္လည္းေရာဂါကူးစက္ႏုိင္ပါတယ္ ။ ဥပမာ ဖ်ားနာျခင္းကေနျပန္ေကာင္းလာတဲ့အမ်ိဳးသားေယာက္်ားေတြမွာ သူတို႔ရဲ႕ သုတ္ရည္ကေနဆင့္ ေနေကာင္းျပီး ၇ ပတ္အတြင္းမွာေတာင္ တျခားလူကို ေရာဂါကူးစက္ေစႏုိင္တယ္လို႔ဆိုပါတယ္ ။ EVD ကို သံသယျဖစ္သည္ျဖစ္ေစ confirm ျဖစ္ျပီးလူနာကိုျဖစ္ေစ ကုသတဲ့ ဆရာ၀န္ေတြသူနာျပဳေတြမွာ ဒီေရာဂါကူးစက္ခံရေလ့ရွိပါတယ္ ။ အထူးသျဖင့္ Infection control precaution လို႔ေခၚတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါ ထိမ္းခ်ဳပ္မႈ သတိေပးခ်က္ေတြကို လိုက္နာမႈ နည္းတဲ့ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္သူေတြမွာ ကူးစက္ခံရမႈမ်ားပါတယ္ ။

ေမ်ာက္ေတြ ၀က္ေတြကို ကိုင္တြယ္ေနရတဲလူေတြဟာ Reston ebolavirus ကူးစက္ခံရေလ့ရွိျပီး အရမ္းျပင္းထန္တဲ့ကူးစက္ခံရေလ့ရွိသူေတြမွာေတာင္မွ ဘာေရာဂါ လကၡဏာေတြမွမျပသတာေတြလည္းရွိတယ္လို႔ မွတ္တမ္းေတြအရသိရပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ တစ္ခုတည္းေသာ ရရွိႏုိင္တဲ့သက္ေသကေတာ့ အရြယ္ေရာက္ျပီးသား အမ်ိဳးသားေတြမွာျဖစ္ျပီး သူတို႔ကေနဆင့္ လူထုထဲကို ကိုယ္ခံအားက်ေနတဲ့လူေတြ ေဆးကုသမႈခံယူေနရတဲ့လူေတြ ကိုယ္၀န္ေဆာင္သည္ေတြနဲ႔ကေလးေတြကိုကူးစက္ၾကပါတယ္ ။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ တိရိစၦာန္္ေတြနဲ႔အထိေတြ႔အကိုင္အတြယ္မ်ားတာ ေမြးျမဴေရးလုပ္တာ ေတြကလည္း အမ်ိဳးသားေယာက္်ားေတြမ်ားလို႔ျဖစ္ပါတယ္ ။

ေရာဂါ လကၡဏာေတြကဘာေတြလဲ ?






အီဘိုလာအဖ်ားေရာဂါဟာ ျပင္းထန္တဲ့acute viral illness ျဖစ္ျပီး ရုတ္တရက္အဖ်ားတက္လာတယ္ ႏံုးေခြသြားတယ္ ၾကြက္သားေတြနာလာတယ္ ေခါင္းကိုက္ျခင္း လည္ပင္းနာျခင္းေတြျဖစ္ေစပါတယ္ ။ အဲ့ဒီေနာက္မွာေတာ့ အန္လာမယ္ ၀မ္းသြားတယ္ အနီကြက္ေတြေပၚလာမယ္ ေက်ာက္ကပ္နဲ႔အသည္းလုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြခ်ိဳ႕ယြင္းလာမယ္ အခ်ိဳ႕လူနာေတြမွာဆိုရင္ အျပင္ပိုင္းေရာအတြင္းပိုင္းေရာ ေသြးယိုျခင္းေတြျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္ ။ ဓါတ္ခြဲခန္းစမ္းသပ္မႈေတြမွာဆိုရင္လည္း ေသြးျဖဴဥက်တာ ေသြးခဲေစတဲ့ platelet အေရအတြက္ေလ်ာ့နည္းလာတာ အသည္း အင္ဇိုင္းေတြျမင့္တက္လာတာေတြျဖစ္လာႏုိင္ပါတယ္ ။ လူေတြမွာ ဆိုရင္ သူတို႔ေသြးနဲ႔ အရည္ေတြထဲမွာ ဗိုင္းရပ္ရွိေနသေရြ႕ ေရာဂါကူးစက္ႏုိင္ပါတယ္ ။ ဓါတ္ခြဲခန္းထဲမွာ ေရာဂါရွိသူတစ္ေယာက္ရဲ႕ စဖ်ားတဲ့အခ်ိန္ကစျပီး ထုတ္ယူတဲ့ သုတ္ရည္ဟာ ၆၁ ရက္ၾကာျပီးမွသာ Ebola virus က ခြဲ ထြက္ပါတယ္ ။ ပိုးေမြးကာလလို႔ေခၚတဲ့ incubation ကာလဟာ ဗိုင္းရပ္စ၀င္ျပီးကာလကေန ေရာဂါလကၡဏာေတြေပၚလာတဲ့အထိ ၂ ရက္ေန ၂၁ ရက္အထိၾကာႏုိင္ပါတယ္ ။

ေရာဂါ ရွိမွန္း ဘယ္လို Diagnosis လုပ္မလဲ ?

တျခားေရာဂါေတြျဖစ္တဲ့ ငွက္ဖ်ား တိုက္ဖြိဳက္ ၊ ၀မ္းေရာဂါ ပလိပ္ နဲ႔တကြ ဦးေႏွာက္အေျမွးေယာင္ အသည္းေယာင္အသား၀ါ နဲ႔ viral haemorrhagic fevers ေတြဟုတ္မဟုတ္ကို အရင္အတည္ျပဳရမွာျဖစ္ပါတယ္ ။ ေအာက္မွာေဖာ္ျပထားတဲ့ ဓါတ္ခြဲစမ္းသပ္ျခင္းေတြကေနတဆင့္ အီဘိုလာ ဟုတ္မဟုတ္ ကို diagnosed လုပ္ႏုိင္ပါတယ္ ။
    antibody-capture enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA)
    antigen detection tests
    serum neutralization test
    reverse transcriptase polymerase chain reaction (RT-PCR) assay
    electron microscopy
    virus isolation by cell culture.
လူနာေတြကေနထုတ္ယူတဲ့ ေသြးရည္ၾကည္ သလိပ္ေတြနဲ႔ ဓါတ္ခြဲခန္းသံုး အရာေတြဟာ အလြန္ပဲ ေရာဂါကူးစက္ေစႏုိင္တာေၾကာင့္ တိက်ေသခ်ာစြာ စမ္းသပ္ လုပ္ေဆာင္ဖို႔ေတာ့လိုပါတယ္ ။

ဘယ္လိုကုသၾကမလဲ ?

ကုသရမဲ့ လိုင္စင္ရ vaccine မရွိေသးပါဘူး ။ တျခား ဗက္ဆင္းေတြကို စမ္းသပ္ၾကည့္ေပမယ့္ ဒီေရာဂါအတြက္အသံုးျပဳလို႕ရတာမရွိေသးပါဘူး ။ လူနာတစ္ေယာက္ အရမ္းဖ်ားနာလာျပီဆိုရင္ ေသခ်ာ အထူးၾကပ္မတ္ဂရုစိုက္ဖို႔လိုပါတယ္ ။ လူနာေတြဟာ ေရဓါတ္ဆံုးရွံုးတာ ခဏခဏျဖစ္မယ္ ဒါေၾကာင့္ ဓါတ္ဆားရည္ျပန္ျဖည့္သြင္းရသလို ေသြးေၾကာေတြထဲကေနဆင့္လည္း electrolytes ေတြသြင္းေပးဖို႔လိုပါတယ္ ။ သီးျခားကုသမႈမရွိပါ ေဆးအသစ္ေတြကလည္း စမ္းသပ္ဆဲျဖစ္ပါတယ္ ။

ဘယ္လိုကာကြယ္ထိမ္းခ်ဳပ္ၾကမလဲ ?



တိရိစၦာန္ေတြအတြက္ ဗက္ဆင္းလည္းမရွိပါဘူး ။ ၀က္ေတြ ေမ်ာက္ေတြေနတဲ့ေနရာေတြကို ပိုးသတ္ထားျခင္းသန္႔ရွင္းေအာင္ထားျခင္း ( sodium hypochlorite or other detergents ) စတာေတြက ဗိုင္းရပ္ကို Activate မျဖစ္ေအာင္ တားဆီးတဲ့ေနရာမွာ အသံုး၀င္ပါတယ္ ။ အကယ္၍ ေရာဂါျပန္႔ျပီ Outbreak ျဖစ္ျပီလို႔ယူဆပါက ပထမဆံုးေရာဂါျဖစ္တဲ့ လူျဖစ္ေစ တိရိစၦာန္ျဖစ္ေစ သီးျခားထားရပါမယ္ ။ ေရာဂါကူးစက္ခံရတဲ့ သတၱ၀ါေတြကို သုတ္သင္ျပီး ေသခ်ာ ျမွဳပ္ႏွံျခင္းမီးရွိဳ႕ျခင္းျပဳလုပ္ရပါမယ္ ။ အထူးသျဖင့္ တိရိစၦာန္နဲ႔လူ ကူးးစက္မႈ ႏွဳန္းကိုလည္း ေလ်ာ့နည္းေစဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္ ။ အဲဒီေရာဂါျဖစ္တဲ့ ဧရိယာတ၀ိုက္ကို အ၀င္အထြက္မျပဳလုပ္ရ ဧရိယာအျဖစ္သတ္မွတ္ရပါမယ္ ။ ဒါမွသာ တျခားေနရာေတြကို ျပန္႔ပြားမႈနည္းေစမွာပါ ။ တိရိစၦာန္ေတြဆီမွာ အေကာင္းဆံုးကာကြယ္ထားမွသာ လူေတြကို မကူးစက္ေစမွာပါ သူတို႔မွာ ျဖစ္လာျပီဆိုရင္လည္း လူေတြအေနနဲ႔ထိေတြ႔မႈမရွိတာအေကာင္းဆံုးပါပဲ ။

လူေတြမွာျဖစ္ျပီဆိုရင္ေတာ့ လူ နဲ႔တိရိစၦာန္ထိေတြ႔မႈကို လံုး၀ရပ္ဆိုင္းရပါ့မယ္ ။ ဥပမာ ေမ်ာက္ေတြ ၀က္ေတြ ငွက္ေတြကို ကိုင္တြယ္ျခင္း သူတို႔အသားေတြ ကလီစာေတြနဲ႔လုပ္ထားတဲ့အစာေတြကို တားျမစ္ျခင္း စားသံုးျခင္းမျပဳျခင္း ။ သူတို႔ အေရျပားနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ အ၀တ္အထည္ေတြ ၀တ္ဆင္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းေတြကိုပါျပဳလုပ္ရပါမယ္ ။ ေသြးနဲ႔အသားေတြကို စားေသာက္တဲ့အခါမွာလည္း အစိမ္းစားျခင္းကို ေရွာင္က်ဥ္သင့္ျပီး က်က္သည္အထိက်က္ေအာင္ခ်က္ျပဳတ္ျပီးမွ စားေသာက္သင့္ပါတယ္ ။ က်န္တဲ့အခ်က္ေတြကေတာ့ Virus တစ္ခု Outbreak ျဖစ္ျပီဆိုရင္ျပဳလုပ္ေနၾကေတြအတိုင္း Mask ေတြ Protective clothing ေတြနဲ႔တကြ လက္အိပ္၀တ္ဆင္ျခင္း ထိေတြ႔ကိုင္တြယ္ျခင္းေတြမွာ ေသေသခ်ာခ်ာ ဂရုျပဳျခင္းေတြကိုပါျပဳလုပ္ရမွာျဖစ္ပါတယ္ ။



အဆံုးသတ္အေနနဲ႔ေျပာရရင္ေတာ့ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာေလဆိပ္ေတြမွာ ႏုိင္ငံျခားသား ခရီးသည္ေတြ ဖ်ားနာေနတဲ့လူေတြကို စစ္ေနတာယခုျပဳလုပ္ေနပါတယ္ ။ ရခိုင္ျပည္နယ္မွာ တက္လာတဲ့ ပံုထဲက လူနာကေတာ့ EVD ဟုတ္မဟုတ္ confirmation မရွိေသးပါဘူး ။ ထပ္သိရရင္လည္းထပ္ေရးေပးပါ့မယ္ ။ ေလာေလာဆယ္ေတာ့ outbreak မျဖစ္ေသးပါဘူးလို႔ က်န္းမာေရး၀န္ၾကီးဌာနကေျပာဆိုထားတာလည္းေတြ႔ရပါတယ္ ။

ကၽြန္ေတာ္အၾကံေပးခ်င္တာေတြကေတာ့ ေလဆိပ္မွာ ဖ်ားနာလူနာ စစ္ယံုသာမကပဲ ကိုယ့္ျပည္နယ္အတြင္းမွာလဲ အိမ္ေမြးတိရိစၦာန္ေတြဖ်ားနာမႈ သဘာ၀အတိုင္းမဟုတ္ပဲ အစုလိုက္အျပံဳလိုက္ေသဆံုးမႈရွိမရွိသာမက ေဆးရံုေဆးခန္းေတြမွာလည္း ဖ်ားနာ ျပီး အနီကြက္ေတြ ထြက္တဲ့လူေတြကိုလည္း ေသခ်ာ စာရင္းျပဳစုျပီး report လုပ္ၾကဖို႔ လိုအပ္ပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ပါတယ္ ။

သက္တန္႔ခ်ိဳ
Ref :
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs103/en/
 http://www.irrawaddy.org/burma/passengers-checked-fever-burmas-airports-amid-ebola-fears.html
Reuters
စာဖတ္ပရိတ္သတ္သူငယ္ခ်င္းမ်ားကို အစဥ္ေလးစားေသာအားၿဖင့္.......................