ဗီတာမင္ေအအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

ဗီတာမင္ေအအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

ဗီတာမင္ ေအကို Retinol , Retinal , ဘီတာ ကာရိုတင္းအပါအ၀င္ Four carotenoids စသၿဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚ ဆိုၾကပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအဟာ မ်က္လံုးရဲ႕ retina လို႔ေခၚတဲ့ မ်က္စိအာရံုခံလႊာအတြက္ သီးၿခား metabolite အေနနဲ႔လိုအပ္တဲ့ ဗီတာမင္တစ္မ်ိဳးလည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဘယ္လိုအရာမ်ိဳးလဲဆိုရင္ အလင္းေရာင္ကို စုပ္ယူေပး တဲ့ ေမာ္လီက်ဴးၿဖစ္တဲ့ retinal ၿဖစ္ၿပီး အဲဒီအရာဟာ အၿမင္အာရံု အေရာင္ေတြနဲ႔ အေရာင္နိမ့္ ( Low light ) မ်ားအတြက္ပါ မရွိမၿဖစ္လိုအပ္ပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအဟာ Retinol ပံုစံကို ဓါတ္တိုးေစၿခင္းအားၿဖင့္ retinoic acid အေနနဲ႔လည္း လုပ္ေဆာင္ၿပီး အဲဒါဟာ epitheilal နဲ႔ တၿခားဆဲလ္ေတြအတြက္ အေရးၾကီး တဲ့ ေဟာ္ မုန္းႏွင့္ဆင္တူေသာ Growth factor လည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။

အစားအစာေတြထဲမွာဆိုရင္ ဗီတာမင္ေအရဲ႕ အဓိကပံုစံဟာ ester ၿဖစ္ၿပီး မူရင္း retinyl palmitate ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အဲဒီက မွ တဆင့္ retinol အၿဖစ္ကို intestine လို႔ေခၚတဲ့ အူထဲမွာ ေၿပာင္းလဲေပးပါတယ္ ။ Retinol ဟာ ဗီတာ မင္ရဲ႕ သိုေလာင္မႈပံုစံအၿဖစ္ ထမ္းေဆာင္ေပးၿပီး အသက္၀င္ေသာ ပံုစံ Active aldehyde form , retinal အၿဖစ္ ေၿပာင္းလဲႏိုင္စြမ္းရွိပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအ ကို အဓိကအားၿဖင့္ အစားအေသာက္ေတြထဲမွာ ပံုစံႏွစ္မ်ိဳး နဲ႔ေတြ႔ရေလ့ရွိပါတယ္ ။

၁ ။ Retinol - တိရိစၧာန္ေတြရဲ႕အသားကို စားသံုးတဲ့အခါမွာ ဗီတာမင္ေအရဲ႕ စုပ္ယူထားေသာ ပံုစံၿဖစ္ၿပီး အ၀ါေရာင္ ရွိေသာ အဆီတြင္ ေပ်ာ္၀င္ႏိုင္ေသာ အရာၿဖစ္ပါတယ္ ။ သန္႔စင္ေသာ အယ္ကိုေဟာ (Pure alcohol form) ပံုစံ ဟာ မတည္ၿမဲတဲ့အတြက္ ဗီတာမင္ကို တစ္ရွူးေတြမွာဆိုရင္ retinyl ester အေနနဲ ႔ေတြ႔ ရေလ့ ရွိပါ တယ္ ။ ဒါကိုပဲ အဆင့္အဆင့္ေၿပာင္လဲထုတ္လုပ္ၾကၿပီး retinyl acetate သို႔မဟုတ္ palmitate စ တဲ့ ester ေတြ အၿဖစ္ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္ ။

၂ ။ The carotenes alpha-carotene, beta-carotene, gamma-carotene;ႏွင့္ the xanthophyll beta-cryptoxanthin - ဒီအရာေတြဟာ ဗီတာမင္ေအအၿဖစ္ အပင္စားတိရိစၧာန္ေတြနဲ႔အသားစား တိရိစၧာန္ေတြ မွာ တာ ၀န္ထမ္းေဆာင္ပါတယ္ ။ ဒီအရာေတြဟာ ျဒပ္ေပါင္းေတြကို retinal အၿဖစ္ေၿပာင္းလဲဖို႔အတြက္လိုအုပ္တဲ့ အင္ဇိုင္းေတြကို ပိုင္ဆိုင္ထားပါေသးတယ္ ။



ေန႔စဥ္လိုအပ္တဲ့ ဗီတာမင္ေအပမာဏကို ေအာက္မွာ အသက္အရြယ္အလိုက္ ခြဲၿခားေဖာ္ၿပေပးထားပါတယ္ ။


အသက္ စားသံုးရမည့္ပမာဏ
μg/day


ေမြးကင္းစကေလး
0–6 months 400*
7–12 months 500*

ကေလး

1–3 years 300
4–8 years 400

အမ်ိဳးသား

9–13 years 600
14–18 years 900
19 – >70 years 900

အမ်ိဳးသမီး

9–13 years 600
14–18 years 700
19 – >70 years 700

ကိုယ္၀န္ေဆာင္သည္

<19 years 750
19 – >50 years 770

ႏို႔တိုက္မိခင္

<19 years 1200
19 – >50 years 1300

Institute of Medicine of the National Academies ရဲ႕အဆိုအရာ ` ေန႔စဥ္ လိုအပ္တဲ့ဗီ တာမင္ေအပမာဏဟာ အုပ္စုတစ္ခုမွာ လူအသီးသီးအတြက္ အမ်ားဆံုး (၉၇ -၉၈%) ေလာက္ထိ္ လိုအပ္ ပါတယ္ ´ လို႔ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္ ။ ကဲ ဒီလိုဆိုရင္ဗီတာမင္ေအကို ဘယ္လို နည္းလမ္းေတြ ဘယ္လို အစား အစာေတြ ကေနမ်ားရရွိႏုိင္မလဲဆိုတာကိုလည္း ဆက္လက္ ၾကည့္ရွုၾကရေအာင္ ။

ဗီတာမင္ေအကို သဘာ၀အေလွ်ာက္ အစားအစာေတြ အမ်ားစု မွာ ေတြ႔ရေလ့ရွိပါတယ္ ။

- အသည္း ( အမဲအသည္း ၊ ၀က္ ၊ ၾကက္ ၊ ငါး ၊ ၾကက္ဆင္ ၊ ငါးၾကီးဆီ ) စတာေတြမွာ ဗီတာမင္ေအ 6500 μg 722% ပါ၀င္ပါတယ္ ။
- အ၀ါေရာင္ပန္းပြင့္ေသာ အေလ့က်ပန္းပင္ Dandelion greens မွာ ဗီတာမင္ေအ 5588 IU 112% ပါ၀င္ပါတယ္ ။
- မုန္လာဥ၀ါ မွာဆိုရင္ေတာ့ ဗီတာမင္ေအ 835 μg 93% ပါ၀င္ပါတယ္ ။
- ပန္းေဂၚဖီစိမ္းမွာဆိုရင္ေတာ့ ဗီတာမင္ေအ 800 μg 89% ပါ၀င္ပါတယ္ ။ အတြင္းသား ထက္စာ ရင္အ ရြက္ေတြက ပိုၿပီးဗီတာမင္ဓါတ္မ်ားတယ္လို႔ USDA database က ေၿပာဆိုထားပါတယ္ ။
- အာလူး မွာေတာ့ ဗီတာမင္ေအ 709 μg 79% ပါ၀င္ပါတယ္ ။
- ေထာပတ္မွာေတာ့ ဗီတာမင္ေအ 684 μg 76% ပါ၀င္ပါတယ္ ။
- ကိုက္လန္မွာေတာ့ 681 μg 76% ပါ၀င္ၿပီး ေဒါက္ခြမွာေတာ့ 469 μg 52% ပါ၀င္ပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအကို ရရွိႏုိင္တဲ့အၿခားအစားစာေတြကေတာ့ ေရႊဖရံု ၊ အ၀ါေရာင္ ဒိန္ခဲ ၊ သခြာမာသီး ၊ ဥအမ်ိဳးမ်ိဳး ၊ တရုတ္ဆီးသီး ၊ papaya ၊ သရက္သီး ၊ ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ႏို႔ စသည္တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။

ဗီတာမင္ေအက ခႏၶာကိုယ္မွာ ဘာေတြ ေဆာင္ရြက္ေပးသလဲ ?

ဗီတာမင္ေအဟာ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ မ်ားစြာ ေသာ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္ ။

က ။ အၿမင္အာရံု

ဗီတာမင္ေအက အၿမင္အာရံုမွာ ပါ၀င္ပတ္သတ္မႈဟာ တကယ္ေတာ့ Retinal form နဲ႔ ဆက္ႏြယ္မႈရွိပါတယ္ ။ မ်က္လံုး ထဲမွာ 11-cis-retinal ကို rhodopsin ( အေခ်ာင္းပံုစံ ) နဲ႔ iodopsin ( ကေတာ့ခၽြန္ပံုစံ ) အရာေတြက ၀ုိင္းရံ ထားပါတယ္ ။ အလင္းေရာင္က မ်က္လံုးထဲ၀င္လာၿပီဆိုရင္ 11-cis-retinal ဟာ "trans" form ေတြအၿဖစ္ေၿပာင္းလဲသြားရပါတယ္ ။ အဲဒီ "trans" retinal ေတြဟာ opsin ကေန ပံုရိပ္အေရာင္ ခၽြတ္ၿခင္းဆိုတဲ့ Photo bleaching ဆိုတဲ့ အဆင့္မွာ ခြဲခြာသြားပါတယ္ ။ အဲဒီကမွတဆင့္ ဦးေႏွာက္ ထဲမွာရွိတဲ့ အၿမင္အာရံု စင္တာ ကို အၿမင္အာရံုေၾကာ Optic nerve ေတြကတဆင့္ အာရံုေၾကာ အခ်က္ၿပ မႈ (Signal ) ေတြ ထုတ္လႊင့္ေစပါတယ္ ။ Opsin ကေနခြဲခြာၿပီးတဲ့အခါမွာ အဲဒီ "trans"-retinal ေတြဟာ recylce ၿပန္ၿဖစ္ၿပီး အင္ဇိုင္းေတြရဲ႕အကူအညီနဲ႔ 11-"cis"-retinal ပံုစံကို ၿပန္လည္ေရာက္ ရွိလာပါတယ္ ။ 11-"cis"-retinal ရဲ႕ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ေၿပာင္းလဲၿခင္းဟာ opsin နဲ႔ၿပန္လည္ ပူးေပါင္းၿပီး အၿမင္အာရံုခံလႊာမွာ rhodopsin ေတြၿပန္လည္ၿဖစ္ေပၚလာဖို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ rhodopsin ဟာ အလင္းနိမ့္ စူးစိုက္ရၿခင္း Low light (contrast) ေတြကိုၾကည့္ဖို႔ လိုအပ္ၿပီးအထူးသၿဖင့္ ညေမွာင္ေနတဲ့အခါမ်ိဳးမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဗီတာ မင္ေအေတြ သာ ခ်ိဳႈ႕တဲ့ခဲ့ရင္ rhodopsin ကို တားဆီးသလိုၿဖစ္ၿပီး ပထမဆံုး လကၡဏာကေတာ့ ညဖက္ မၿမင္ရ ၿခင္း ( night blindness ) ကို စတင္ခံစားရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။

- ဂ်င္းန္ Gene transcription
- ကိုယ္ခံအားတက္ေစၿခင္း ( Immune)
- သေႏၶသားေလာင္း ဖြံ႕ၿဖိဳးေစၿခင္းႏွင့္ မ်ိဳးပြားမႈအား ေထာက္ပံ့ေပးၿခင္း
- အရိုး၏ ဇီ၀ၿဖစ္ပ်က္မႈမ်ား
- ေသြးထုတ္လုပ္ၿခင္းၿဖစ္စဥ္ (Haematopoiesis)
- အေရၿပားႏွင့္ ဆဲမ်ားေသဆံုးၿခင္းၿဖစ္စဥ္
- ဓါတ္တိုးဆန္႔က်င္ေပးၿခင္း ( Antioxidant activity ) စသည္တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။

ဗီတာမင္ေအ ခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္းအေၾကာင္း

ဗီတာမင္ေအခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္းဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးမွာဆိုရင္ အသက္ငါးႏွစ္ေအာက္ကေလးေတြမွာ သံုးပံုတစ္ ပံုေလာက္ မွာ ၿဖစ္ပြာတးယ္လို႔ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ထားပါတယ္ ။ ႏွစ္စဥ္ ငါးႏွစ္ေအာက္ကေလး 670 000 မွာ ဆိုရင္ ခန္႔မွန္းေၿခ 250,000–500,000 အေရအတြက္ရွိတဲ့ ကေလးေတြဟာ ဖြ႔ံၿဖိဳးဆဲတိုင္းၿပည္ေတြမွာ ႏွစ္စဥ္ ဗီတာမင္ေအ ခ်ိဳ႕တဲ့မႈေၾကာင့္ မ်က္စိ မၿမင္ရၿခင္း ( Blind ) ကို ခံစားေနရပါတယ္ ။ အထူးသၿဖင့္ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ နဲ႔ အာဖရိကမွာ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအ ခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္းဟာ Primary သို႔မဟုတ္ Secondary လည္းၿဖစ္ႏုိင္ ပါတယ္ ။ Prinary Vitamin A deficiency ကိုေတာ့ ကေလးေတြနဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ အထူးသ ၿဖင့္သစ္သီးနဲ႔အရြက္ေတြကေနရရွိတဲ့ provitamin A carotenoids နဲ႔ အသားေတြကေနရရွိတဲ့ Preformed Vitamin A တို႔ ကို လံုေလာက္စြာ စားသံုးၿခင္းမရွိတဲ့ လူေတြမွာ ၿဖစ္ပြားေလ့ရွိပါတယ္ ။ မိခင္ႏို႔တိုက္ေကၽြး ၿခင္းကို ေစာေစာစီးစီးရပ္လိုက္တဲ့ ကေလးေတြမွာလည္း ဗီတာမင္ေအ ခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္းကို ခံစားရႏိုင္ပါတယ္ ။ Secondary Vitamin A deficiency ကေတာ့ lipids လို႔ေခၚတဲ့အဆီတစ္မ်ိဳးကို ၾကာရွည္စြာ စုပ္ယူႏုိင္မႈ ကင္းမဲ့ၿခင္း (chronic malabsorption of lipids) နဲ႔ ဆက္ႏြယ္မႈရွိပါတယ္ ။ သည္းေၿခေရ ထုတ္လုပ္ၿခင္း နဲ႔စြန္႔လႊတ္ၿခင္း လည္းခ်ိဳ႕ယြြင္းၿပီး အထူးသၿဖင့္ ေဆးလိပ္ အၾကာၾကီးေသာက္ေနတဲ့သူေတြ ၊ ႏွစ္ရွည္ အရက္ေသာက္သံုးသူေတြမွာ ၿဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္ ။ ဇင့္ဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္းဟာလည္း ဗီတာမင္ ေအ စုပ္ယူၿခင္း ၊ ပို႔ေဆာင္ ၿခင္း နဲ႔ ဇီ၀ၿဖစ္ပ်က္မႈတို႔ကို ပ်က္ယြင္းေစပါတယ္ ။ ဘာေၾကာင့္ လည္းဆိုေတာ့ ဇင့္ဟာာ ဗီတာမင္ေအ ကို ပို႔ေဆာင္ေပးတဲ့ ပရိုတိန္းေတြ ထုတ္လုပ္တဲ့ေနရာမွာ မရွိမၿဖစ္လို အပ္ၿပီး retinol ကေန retinal အၿဖစ္ ေၿပာင္း တဲ့ေနရာမွာလည္း ပူးေပါင္းပါ၀င္သူ cofactor အၿဖစ္ေဆာင္ ရြက္ေပးတဲ့အတြက္ၿဖစ္ပါတယ္ ။

ဗီတာမင္ေအခ်ိဳ႕တဲ့ၿပီဆိုရင္ အရင္ဆံုး အလင္းေရာင္နည္းလာၿပီး ညဖက္မၿမင္ရၿခင္း Night blindness ကို ခံစားရႏိုင္တယ္ဆိုတာ ေဖာ္ၿပခဲ့ၿပီးၿဖစ္ပါတယ္ ။ Persistent deficiency (အလံုးစံုခ်ိဳ႕ယြင္းၿခင္း ) မွာဆိုရင္ေတာ့ မ်ားစြာ ေသာ ေၿပာင္းလဲမႈေတြကို ၿဖစ္ေပၚေစပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့အၿမင္အာရံုေၿပာင္းလဲလာၿခင္း xerophthalmia ကို ခံစားရပါတယ္ ။ အရင္ဆံုး မ်က္လံုးေၿခာက္ေသြ႔လာၿပီး သာမန္ မ်က္ရည္ထုတ္ၿခင္း အခၽြဲရည္ ထုတ္ေသာ အလႊာ epithelium ကို keratinized epithlium ကေန အစားထိုးလဲလွယ္လိုက္ပါတယ္ ။ မ်က္ေမွးတက္တယ္လို႔လည္းေခၚၾကပါတယ္ ။ မ်က္လံုးထဲမွာ ေသးငယ္ေသာ အၿဖဴဆံ ကေလးမ်ား ( Bitot's spots ) ကေလးမ်ာ းေပၚလာၿပီး ေနာက္ဆံုး မ်က္ၾကည္လႊာ တစ္ခုလံုးဟာ ပ်က္ဆီးသြားၿခင္း keratomalacia အၿဖစ္ ေရာက္ရွိၿပီး လံုး၀မၿမင္ရေတာ့ေသာအဆင့္ total blindness အၿဖစ္ကိုေရာက္ရွိပါတယ္ ။ တၿခားေၿပာင္းလဲမႈေတြကေတာ့ ကိုယ္ခံအားက်ဆင္းလာတဲ့အခါ နားအတြင္း ပိုး၀င္ၿခင္း ၊ ဆီးလမ္းေၾကာင္း ပိုး၀င္ၿခင္း ၊ Meningococal ေရာဂါ စတာေတြပါ ပူးတြဲခံစားလာရပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအကိုသာ မပိုလွ်ံေစပဲ လံုလံုေလာက္ေလာက္စားသံုးမယ္ဆိုရင္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္သည္ ၊ ႏို႔တုိက္မိခင္ေတြသာမက သေႏၶသားဖြံ႕ၿဖိဳး မႈအတြက္ပါ အလြန္အက်ိဳးရွိေစပါတယ္ ။ ေမြးၿပီးမွ ဗီတာမင္ေအခ်ိဳ႕တဲ့တာကိုေတြ႔ရၿပီဆိုရင္ေတာ့ ဗီတာမင္ေအ ၿဖည့္ စြက္တိုက္ေကၽြးေပမယ့္လည္းၿပန္လည္ ၿဖည့္တင္းဖို႔ မလြယ္ေတာ့ပါဘူး ။

ဗီတာမင္ေအကို အလြန္အကၽြံေသာက္သံုးမိၿခင္း ( ဗီတာမင္ဓါတ္အမ်ားအၿပားထည့္ထားေသာ အားေဆးမ်ား ) ကေနတဆင့္ ေမြးရာပါ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ birth defects မ်ားၿဖစ္ေပၚေစႏိုင္ တဲ့အတြက္ ေန႔စဥ္လို အပ္တဲ့ပမာဏ ထက္ပိုၿပီးေသာက္သံုးဖို႔ မသင့္ပါဘူး ။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ခ်ိန္မွာ အရက္ေသာက္သံုးၿခင္း အားၿဖင့္ လည္း ဗီတာမင္ေအ ကို တားဆီးသလိုၿဖစ္ၿပီး ကေလးမွာ Fetal alcohol syndrome ရွရွိႏုိင္ပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအကို မ်ားၿပားစြာ အလြန္အၾကဴးေသာက္သံုးမိရင္ေတာ့ ပ်ိဳ႕ၿခင္း ၊ ဂနာမၿငိမ္ၿဖစ္ၿခင္း ၊ အစားအေသာက္ပ်က္ၿခင္း ၊ အန္ၿခင္း ၊ အၿမင္အာရံုေ၀၀ါးၿခင္း ၊ ေခါင္းကိုက္ၿခင္း ၊ အေမႊးကၽြတ္ၿခင္း ၊ ၾကြက္သားမ်ားအားနည္းၿခင္း ၊ ၀မ္းဗိုက္နာၿခင္း ၊ ႏံုးေခြးၿခင္း နဲ႔ စိတ္အာရံုခံစားမႈေၿပာင္းလဲၿခင္း စသည္တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဗီတာမင္ေအ အမ်ား အၿပား ကို အၾကာၾကီးေသာက္သံုးမိရင္ေတာ့ အေမႊးကၽြတ္ၿခင္း ၊ အာခံတြင္းမ်ား ေၿခာက္ေသြ႔ၿခင္း ၊ ဖ်ားၿခင္း ၊ ညဖက္ အိပ္မေပ်ာ္ၿခင္း ၊ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္ၿခင္း ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ၿခင္း ၊ အရိုးက်ိဳးအက္လြယ္ၿခင္း ၊ ေသြးအား နည္းၿခင္း နဲ႔ ၀မ္းသြားၿခင္းစသည္တို႔ၿဖစ္ပြားတတ္ပါတယ္ ။ ဒါဟာ ဗီတာမင္ေအ အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ၿခင္းရဲ႕ လကၡဏာမ်ားလည္းၿဖစ္ပါတယ္လို႔ေဖာ္ၿပရင္း ဗီတာမင္ေအအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာဆိုတဲ့ ေဆာင္းပါးကို အဆံုး သတ္လိုက္ရပါတယ္ ။

Reference : http://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_A

သက္တန္႔ခ်ိဳ

(For Living Life Journal Cover Story)

စာဖတ္ပရိတ္သတ္သူငယ္ခ်င္းမ်ားကို အစဥ္ေလးစားေသာအားၿဖင့္.......................