တဟြတ္ဟြတ္နဲ႔ဆိုးတဲ့ေခ်ာင္း

တဟြတ္ဟြတ္နဲ႔ဆိုးတဲ့ေခ်ာင္း

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကို မခံစားရဖူးတဲ့လူရယ္လို႔ မရွိပါဘူး ။ ေခ်ာင္ဆိုးၿခင္းကို အဂၤလိပ္လိုေတာ့ cough လို႔ ေခၚၿပီး လက္တင္ ဘာသာအရေတာ့ tussis လို႔ေခၚပါတယ္ ။ ခၽြဲသလိပ္ေတြ ၊ ယားယံေစတဲ့အရာေတြနဲ႔ ၿပင္ပ ဖုန္မႈန္႔ နဲ႔ ပိုးမႊားေတြ ေတြကို သန္႔စင္ေပးေစဖို႔အတြက္ ခဏခဏ ေခ်ာင္းဆိုးေပးၿခင္းအားၿဖင့္ ကူညီေပးပါတယ္ ။ ေခ်ာင္း ဆိုးၿခင္းကို ေသခ်ာေလ့လာၾကည့္မယ္ဆိုရင္ ၿဖစ္စဥ္ ၃ခု နဲ႔ဖြဲ႔စည္းထားတာကိုေတြ႔ရပါတယ္ ။ ပထမကေတာ့ ရူသြင္းၿခင္း Inhalation ၿဖစ္ၿပီး ဒုတိယကေတာ့ ပိတ္ထားတဲ့ glottis ကိုဆန္႔က်င္ၿပီး အားနဲ႔ ရွူထုတ္ၿခင္း (forced exhalation) ၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကေတာ့ glottis ကိုဖြင့္ၿပီး အဆုတ္ထဲမွ ေလေတြကို လႊတ္ထုတ္ လိုက္ၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီအခါမွာ က်ယ္ေလာင္ေသာ အသံထြက္ေပၚလာပါတယ္ ။ ေခ်ာင္းဆိုးခ်င္းဟာ အစီစဥ္တ က် ထိမ္းခ်ဳပ္လို႔ရႏိုင္တာရွိသလို ထိမ္းခ်ဳပ္လို႔မရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ဆိုးေနတာေတြလည္းရွိပါတယ္ ။

ခဏခဏေခ်ာင္းဆိုးေနၿပီဆိုရင္ေတာ့ ေရာဂါတစ္ခုခုရွိေနၿပီၿဖစ္ေၾကာင္း ညႊန္ၿပေနတာၿဖစ္ပါတယ္ ။ မ်ားစြာေသာ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြနဲ႔ ဘတ္တီးရီးယားေတြဟာ ကူးစက္ခံရတဲ့လူကို ဒုကၡေပးၿပီး ေခ်ာင္းဆိုးေစေလ့ရွိပါတယ္ ။ ဒီလိုေခ်ာင္း ဆိုးၿခင္းကတဆင့္ ေရာဂါပိုးမႊားေတြကို တၿခားလူေတြကို ကူးစက္ေစၿခင္းနည္း လမ္းတစ္ခု လည္းၿဖစ္ ပါ တယ္ ။ အမ်ားစုမွာေတာ့ ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းဟာ အသက္ရွုလမ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာပိုး၀င္ၿခင္း ( Respiratory tract infection) ေၾကာင့္ၿဖစ္ၿပီး အသက္ရွုၾကပ္ၿခင္း ၊ ေဆးလိပ္ေသာက္ၿခင္း ၊ ေလထု ညစ္ညမ္းၿခင္း ၊ ပန္းနာ ရင္ၾကပ္ေရာဂါ ၊ အစာအိမ္ႏွင့္အူလမ္းေၾကာင္းမအီမသာၿဖစ္၍ ၿပန္လည္ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္း ( GERD) ၊ နာတာ ရွည္ ေလ ၿပြန္ေရာင္ၿခင္း ၊ အဆုတ္ အလံုးအၾကိတ္မ်ား ၊ ႏွလံုးပ်က္ဆီးေသာေရာဂါနဲ႔တၿခား ACE Inhibitors ကဲ့ သို႔ေသာေဆးမ်ားက ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကိုပိုၿပီးဆိုး၀ါးေစပါတယ္ ။



ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကို ကုသၿခင္းကေတာ့ ၿဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းအရာလိုက္အေပၚမူတည္ပါတယ္ ။ ဥပမာ ေဆးလိပ္ၿဖတ္ၿခင္း သို႔မဟုတ္ ACE inhibitors ေဆးမ်ားအား ၿဖတ္ၿခင္း ။ အခ်ိဳ႔ေသာလူနာမ်ားကေတာ့ ၿပင္ထန္ေသာ ေရာဂါမ်ားကို ေၾကာက္လန္႔တတ္ၾကတဲ့အတြက္ ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြးေပးၿခင္း (reassurance) လုပ္ဖို႔လိုပါတယ္ ။ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ၿခင္းကိုသက္သာေစတဲ့ Codeien သို႔မဟုတ္ Dextromethorphan လုိမ်ိဳးေဆးေတြကိုေတာ့ တခါတရံညႊန္းၾကပါတယ္ ။ဒါေပမယ့္လည္း အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈက အနညး္ငယ္ပဲရွိပါတယ္ ။ တၿခားကုသမႈကေတာ့ ေလ၀င္ေပါက္ ေရာင္ရမ္းၿခင္း (airway inflammation) ကို အဓိကထားကုသၿခင္း သို႔မဟုတ္ ခၽြဲသလိပ္ မ်ားကို ပိုမို စြန္႔ထုတ္ႏုိင္ရင္ ၾကိဳးစားၿခင္းပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေခ်ာင္းဆိုးတယ္ဆိုတာ သဘာ၀ၿဖစ္စဥ္တစ္ခုၿဖစ္တဲ့အတြက္ အလြန္အမင္း ဖိႏွိပ္စရာေတာ့မလိုပါဘူး ။

အမ်ိဳးအစားမ်ား

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကို သူ႔ရဲ႕ ၾကာခ်ိန္ ၊ ပံုစံ ၊ အၾကိမ္အေရအတြက္ ေပၚမူတည္ၿပီးအမ်ိဳးအစားခြဲၿခားပါတယ္ ။ ၾကာခ်ိန္ (duration) ကေတာ့ လတ္တေလာ acute (sudden onset) အၿဖစ္ ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း ၃ ပတ္ေအာက္ကို သတ္ မွတ္ပါ တယ္ ။ အကယ္၍ ၃ ပတ္နဲ႔ ၈ ပတ္ၾကားေခ်ာင္းဆိုးေနၿပီဆိုရင္ေတာ့ subacute အၿဖစ္သတ္ မွတ္ပါတယ္ ။ ၈ ပတ္ထက္ေက်ာ္ ၿပီးေခ်ာင္းဆိုးေနမယ္ဆိုရင္ေတာ့ chronic လို႔ သတ္မွတ္ပါတယ္ ။ ေခ်ာင္း ဆိုးၿခင္း ဟာ ေခ်ာင္းေၿခာက္ (productive /dry ) သို႔မဟုတ္ ခၽြဲေခ်ာင္း ( ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါ ခၽြဲပါၿခင္း ) လို႔ ခြဲထားႏိုင္ပါတယ္ ။

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းဟာ ညဖက္မွသာလွ်င္ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း Nocturnal cough ၿဖစ္ႏုိင္သလို ေန႔ေရာ ညေရာတခ်ိန္ လံုးဆိုးေနတာလည္းၿဖစ္ႏိုင္ပါတယ္ ။ ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းရဲ႕ လကၡဏာေတြအ မ်ားၾကီးရွိတဲ့အ နက္လူၾကီးေတြ အတြက္ ေရာ ဂါအမည္သတ္မွတ္ဖို႔မလြယ္ေပမယ့္ ကေလးေတြကို ေရာဂါအမည္တပ္ၿခင္း diagnosis မွာေတာ့ အလြန္အ သံုး၀င္ပါတယ္ ။ စူစူရွရွၿပတ္ေတာက္ၿပတ္ေတာက္ ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း (Staccato cough ) ဟာ Chlamydia pneumonia ေၾကာင့္ၿဖစ္ႏုိင္သလို တဟြတ္ဟြတ္နဲ႔ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း (barky cough) ဟာ သူငယ္ နာေခ်ာင္းၿဖစ္တယ္လို႔ ေယဘူယ်သတ္မွတ္ပါတယ္ ။ ကေလးေတြမွာေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကေတာ့ ပံုမွန္ ဇီ၀ ကမၼ ၿဖစ္ စဥ္ေၾကာင့္ဆိုးၿခင္းၿဖစ္ႏုိင္သလို ေနာက္ခံေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္လည္းၿဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။ က်န္းမာေန တဲ့ ကေလး တစ္ေယာက္မွာ တစ္ေန႔ ဆယ္ၾကိမ္ေလာက္ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းဟာ ဘာေရာဂါမွ မရွိပဲ ပံုမွန္ၿဖစ္စဥ္ တစ္ခု လည္းၿဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။ Acute နဲ႔ Subacute ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းေယဘူယ်ကေတာ့ အသက္ရွုလမ္းေၾကာင္းထဲ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ၀င္ၿခင္းေၾကာင့္ၿဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။ နာတာ ရွည္ေခ်ာင္းဆိုးေန တဲ့လူၾကီးတစ္ေယာက္မွာေတာ့ (ဥပမာ ၈ ပတ္ထက္ေက်ာ္ေခ်ာင္းဆိုးေနၿခင္း ရဲ႕ ၉၀% ေက်ာ္ဟာ ပန္းနာရင္ၾကပ္ ၊ ေလၿပြန္ေရာင္ၿခင္း ၊ GERD စသည္တို႔ေၾကာင့္ၿဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကို အၿဖစ္မ်ားေစေသာအခ်က္မ်ား



Postnasal drip

နာေခါင္းရဲ႕အေနာက္ဖက္ထဲကို ႏွာရည္မ်ားစီး၀င္ၿပီးလည္မ်ိဳ (throat) အေနာက္ဖက္ထဲ စီး၀င္ၿခင္းအားၿဖင့္ အဲဒီအရည္ေတြဟာလ ည္ေခ်ာင္းကို မသက္မသာၿဖစ္ေစၿခင္း ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကို ပိုဆိုးေစပါတယ္ ။ အဲဒါကို Postnasal drip လို႔ေခၚပါတယ္ ။ Postnasal drip ဟာ အလာ့ဂ်စ္ရွိတဲ့သူေတြ ၊ အေအးမိဖ်ားနာသူမ်ား ၊ နာမႊန္ၿခင္း အစရွိတဲ့သူေတြမွာအၿဖစ္မ်ားပါတယ္ ။ လကၡဏာေတြကေတာ့ ႏွာရည္ယို ၿခင္းႏွာမႊန္ၿခင္းတို႔ၿဖစ္ၿပီး လည္ၿမိဳရဲ႕ အေနာက္ဖက္မွာ အရည္ေတြရွိေနတဲ့ ခံစားမႈကိုရရွိမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီအရည္ေတြကို ဖယ္ရွား ဖို႔အတြက္ ခႏၶာကိုယ္ကေနေခ်ာင္းဆိုးေစၿခင္းအားၿဖင့္ ခဏခဏ ၾကိဳးစားေနမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါေပ မယ့္လည္းတခ်ိဳ႕ေသာလူနာေတြမွာေတာ့ Silent postnasal drip ကိုခံစားရၿပီး ဘာလကၡဏာမွ ခံစားရ တာမ်ိဳးမ ရွိတာလည္း ၿဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။

Asthma and seasonal cough

ပန္းနာရင္ၾကပ္ဟာ လူၾကီးေတြမွာ နာတာရွည္ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကိုၿဖစ္ေစတဲ့ ဒုတိယ အၿဖစ္အမ်ား ဆံုးအခ်က္ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ ကေလးေတြမွာလည္းအၿဖစ္မ်ားၿပီး အသက္ရွူတဲ့အခါ တရႊီရႊီၿမည္မယ္ အသက္ရွူရခက္ခဲလာမယ္ အခ်ိဳ႔ေသာလူေတြကေတာ့ အဲဒါကို cough cariant asthma လို႔ ေခၚၾကၿပီး ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းဟာ အဲဒီမွာဆို ရင္ပန္းနာရင္ၾကပ္ရဲ႕တစ္ခုတည္းေသာ လကၡဏာလည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ပန္းနာ ရင္ၾကပ္နဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေန တဲ့ ေခ်ာင္း ဆိုးၿခင္းဟာ ရာသီအလိုက္ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း ( Seasonal cough) လည္းၿဖစ္ႏုိင္ၿပီး အသက္ရွု လမ္းေၾကာင္း အေပၚပိုင္းပိုး၀င္ၿခင္း နဲ႔ဆက္ႏြယ္ပါတယ္ ။ ဒါ့အၿပင္ ေအးၿခင္း ၊ ေၿခာက္ေသြ ႔ေသာေလ မ်ား ႏွင့္ ထိေတြ႔ၿခင္း ၊ အခိုးအေငြ႔ေတြနဲ႔ ေရေမႊးရနံ႔လိုမ်ိဳးေတြကိုရွူရွိုက္မိရင္ ပိုဆိုးလာပါတယ္ ။

ေခ်ာင္ဆိုးၿခင္းႏွင့္ၿပန္လည္ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္း ( Acid reflux)

GERD လို႔ေခၚတဲ့ အစာအိမ္နဲ႔အူလမ္းေၾကာင္းမေကာင္းတဲ့အတြက္ အက္ဆစ္ဓါတ္မ်ားၿခင္းေၾကာင့္ ၿပန္လည္ ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္း ဟာ အစာအိမ္နဲ႔ လည္မ်ိဳနဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတဲ့ အစာေရၿမိဳၿပြန္ ( Oesopahgus) အတြင္းကို အက္ ဆစ္ေတြ ၿပန္လည္ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္းကို ေခၚပါတယ္ ။ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့လူအမ်ားစုဟာ acid reflux ေၾကာင့္ ၿဖစ္ႏုိင္ၿပီး ရင္ပူၿခင္း (heart burn )သို႔မဟုတ္ ပါးစပ္ထဲ ခ်ဥ္စုပ္တဲ့အရသာကိုခံစားရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ နာတာရွည္ေခ်ာင္း ဆိုးၿခင္းကိုၿဖစ္ေစတဲ့အၿခားအေၾကာင္းအခ်က္ေတြကေတာ့

- အသက္ရွုလမ္းေၾကာင္းပိုး၀င္ၿခင္း (Respiratory tract infection)
- ACE Inhibitors ေဆးမ်ားေသာက္ေနၿခင္း (၂၀% ထိ လူနာေတြမွာ chronic cough ကိုၿဖစ္ေစပါတယ္)
- နာတာရွည္ေလၿပြန္ေရာင္ၿခင္း (Chronic bronchitis)
- အဆုတ္ကင္ဆာ စသည္တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။

စမ္းသပ္စစ္ေဆးၿခင္းမ်ား

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းကိုစမ္းသပ္စစ္ေဆးဖို႔အတြက္ ဆရာ၀န္ကေန လကၡဏာေတြကိုေမးၿမန္းၿပီး စမ္းသပ္မႈၿပဳလုပ္ မွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ အကယ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးတာ ၈ ပတ္ေက်ာ္ေနၿပီဆိုရင္ေတာ့ ရင္ဘတ္ဓါတ္မွန္ရိုက္ၿခင္း (Chest X-Ray) ကိုညႊန္ေလ့ ရွိပါတယ္ ။ စမ္းသပ္မႈနဲ႔ ေရာဂါ ရာဇ၀င္ လကၡဏာေတြကိုမူတည္ၿပီးေတာ့ ဆရာ၀န္ ကေန ေဆး၀ါးေပးကုသမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ အကယ္၍ ေဆး၀ါး နဲ႔သက္သာလာၿပီ ဆိုရင္ေတာ့တၿခား စမ္းသပ္ စစ္ေဆး စရာမလိုေတာ့ပါဘူး ။ မသက္သာဘူး ၊ ေရာဂါအမည္က ရွင္းရွင္း လင္းလင္း မၿဖစ္ဘူးဆို ရင္ေတာ့ တ ၿခား စမ္းသပ္မႈေတြၿပဳလုပ္ဖို႔လိုပါဦးမယ္ ။ ဥပမာ ( Lung Function tests , Acid reflux testing ) စသည္ တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း၏ ေနာက္ဆက္တြဲၿပႆနာမ်ား

ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲၿပႆနာေတြကိုလည္း acute နဲ႔ chronic ဆိုၿပီးခြဲၿခားထားပါတယ္ ။ လတ္ တေလာ ေနာက္ဆက္တြဲၿပႆနာေတြကေတာ့ မူးေ၀ၿခင္း ( အကယ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းဟာ ရွည္ၾကာၿခင္း နဲ႔ အားစိုက္ထုတ္ရတာဆိုရင္ေတာ့ သတိလစ္ၿခင္းကိုၾကံဳရႏုိင္ပါတယ္ ) ၊ ညဖက္အိပ္မေပ်ာ္ၿခင္း ၊ အန္ၿခင္း ၊ မ်က္လံုးနီရဲလာၿခင္း ( Subconjunctival haemorrhage ) ၊ ေခ်ာင္းဆိုးစဥ္၀မ္းသြားၿခင္း ၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ သားအိမ္ကၽြံ႕ၿခင္း ၊ ေခ်ာင္းဆိုးစဥ္ဆီးသြားၿခင္း စတာေတြ ၾကံဳရႏုိင္ပါတယ္ ။ ဒါ့အၿပင္ အလြန္အမင္း အားစိုက္ ထုတ္ရမႈေၾကာင့္ အူကၽြံ႕ၿခင္းနဲ႔တကြ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္ၿခင္း ေအာက္ပိုင္းနံရိုးမ်ားအက္ၿခင္း ၊ နံရိုးႏုေရာင္ၿခင္းမ်ား ၾကံဳရႏုိင္ပါတယ္ ။

Reference Links

http://www.uptodate.com/contents/patient-information-chronic-cough-in-adults
http://en.wikipedia.org/wiki/Cough

သက္တန္႔ခ်ိဳ

စာဖတ္ပရိတ္သတ္သူငယ္ခ်င္းမ်ားကို အစဥ္ေလးစားေသာအားၿဖင့္.......................