ေအာက္ဆီဂ်င္ အေၾကာင္း

ေအာက္ဆီဂ်င္ အေၾကာင္း

ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ အက္တမ္နံပတ္ ၈ ကိုပိုင္ဆိုင္ၿပီး သူ႔ကို အို (O) အကၡရာနဲ႔ ရည္ညႊန္းပါတယ္ ။ ေအာက္ ဆီဂ်င္ဆိုတဲ့နာမည္ဟာ ဂဂိဘာသာစကား ὀξύς (oxys) ကေန ဆင္းသက္လာတာၿဖစ္ၿပီး အဓိပၸါယ္ကေတာ့ ခၽြန္ၿမေသာ ၊ အက္ဆစ္အရသာ စတာေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။ စံသတ္မွတ္ထားတဲ့ အပူခ်ိန္နဲ႔ ဖိအားမွာ ဆိုရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ အက္တမ္၂ လံုးေပါင္းၿပီး Dioxygen (O2) ၿဖစ္လာရပါတယ္ ။ အၿပာေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ အေရာင္ ရွိၿပီး အနံ႔အရသာကင္းမဲ့တဲ့ အက္တမ္ ၂ လံုးပါ ဓါတ္ေငြ႔တစ္မ်ိဳးၿဖစ္ပါတယ္ ။ အေလးအခ်ိန္နဲ ႔ၾကည့္ မယ္ဆိုရင္ေတာ့ စၾက၀ဌာထဲမွာ ဟိုက္ဒရိုဂ်င္နဲ႔ ဟီလီယံၿပီးရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ အေပါမ်ားဆံုးေတြ႔ရတဲ့ ဓါတ္ေငြ႔တစ္မ်ိဳးၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေလထုတစ္ခုလံုးရဲ႕ ပမာဏနဲ႔ ႏွိုင္းယွဥ္ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ ၂၀.၈% ကိုပိုင္ဆိုင္ပါတယ္ ။ ကမၻာေၿမေပၚမွာ free oxygen ဟာ အလြန္ပဲ ဓာတုဓါတ္ၿပဳၿခင္း မ်ားၿပီး ေနေရာင္ ၿခည္ရဲ႕ စြမ္းအင္ကို အသံုးၿပဳၿပီး ေရကေန elemental oxygen ကို ထုတ္လုပ္ပါတယ္ ။ လြန္ခဲ့တဲ့ 2.5 billion ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက အဲဒီသက္ရွိေတြရဲ႕ တိုးတက္ေၿပာင္းလဲမႈၿဖစ္စဥ္မ်ား ( evolutionary apperance ) ၿဖစ္ၿပီးတဲ့ အခါမွာ elemental O2 ေတြဟာ ကမၻာ့ေလထု atmonsphere ထဲမွာ စတင္ၿပီး စုစည္းလာပါတယ္ ။

ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ ေရထဲမွာဆိုရင္လည္း အမ်ားစုပါ၀င္တဲ့အတြက္ သက္ရွိေတြမွာဆိုရင္လည္း ခႏၶာကိုယ္ ရဲ႕ သံုးပံု ႏွစ္ပံုေလာက္ကို ေအာက္ဆီဂ်င္က ပါရွိပါတယ္ ။ သက္ရွိေတြမွာ ေမာ္လီက်ဴးေတြၿဖစ္တဲ့ ပရိုတိန္း ၊ ကာဗိုဟိုက္ ဒရိတ္နဲ႔ အဆီေတြမွာဆိုရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ပါ၀င္ၿပီး သူတို႔ဟာ inorganic compounds ေတြအၿဖစ္ သက္ရွိေတြရဲ႕ အေရခြံ ၊ သြား ၊ အရိုး စသည္တို႔ကိုၿဖစ္ေစပါတယ္ ။ Elemental oxygen ကို ဆိုင္ယာႏို ဘတ္တီးရီးယား ေတြ ၊ ေရညွိေတြနဲ႔ အပင္ေတြကေန ထုတ္လုပ္ေပးၿပီး သက္ရွိသတၱ၀ါေတြအားလံုး ဆဲလ္ေတြ ရွင္သန္ဖို႔အတြ႕္ မရွိမၿဖစ္ သံုးစြဲၾကရပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ ေလမဲ့ အသက္ရွင္ႏိုင္တဲ့ Anaerobic organism ေတြကိုေတာ့ အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ေစၿပီး အဲဒါေတြဟာ ကမၻာၾကီးအေပၚ ေအာက္ဆီဂ်င္ေတြ မစုစည္းခင္က အေၿခအေနၿဖစ္တဲ့ သက္ရွိေနထုိင္မႈ ပံုစံေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ရဲ႕အၿခားပံုစံေတြၿဖစ္တဲ့ အိုဇုန္း (O3) ဟာ ေနေရာင္ၿခည္ရဲ႕ ခရမ္းလြန္ေရာင္ၿခည္ Ultraviloet radiation ကို ကာကြယ္ေပးပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ကို ၁၇၇၃ မွာ Uppsala မွ Carl Wilhelm Scheele ဆိုသူက ရွာေဖြေတြ႔ရွိခဲ့ၿပီး ၁၇၇၄ မွာ Joseph Priestley ဆိုသူကလည္း ရွာေတြ႔ခဲ့ပါတယ ္။ ေအာက္ဆီဂ်င္ရဲ႕ ေလာင္ကၽြမ္းႏုိင္မႈ အေၾကာင္းကိုေတာ့ ၁၇၇၇ ခုႏွစ္မွာ Antoine Lavoisier ဆိုသူက အဆိုတင္သြင္းခဲ့ပါတယ္ ။

ေအာက္ဆီဂ်င္၏ ဂုဏ္သတၱိမ်ား



ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ ႏိုက္ထရိုဂ်င္ထက္စာရင္ ေရမွာ ပိုၿပီးေပ်ာ္၀င္ပါတယ္ ။ ေရမွာဆို ရင္ ေတာ့ ႏိုက္ ထရိုဂ်င္ေမာ္လီက်ဴး ၂ လံုးစီအတြက္ ေအာက္ဆီဂ်င္ ေမာ္လီက်ဴးတစ္လံုး ပါ၀င္ပါတယ္ ။ ေလထု အခ်ိဳးနဲ႔ ယွဥ္ရင္ေတာ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ ႏိုက္ထရိုဂ်င္အခ်ိဳးဟာ ၁း၄ ရွိပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ရဲ႕ ေရမွာ ေပ်ာ္၀င္ႏိုင္မႈဟာ အပူခ်ိန္ အေပၚမူတည္ၿပီး0 °C မွာဆိုရင္ (14.6 mg·L−1) ေပ်ာ္၀င္မႈႏွုန္းရွိၿပီး 20 °C မွာဆိုရင္ (7.6 mg·L−1) ရွိပါတယ္ ။ အပူခ်ိန္ 25 °C နဲ႔ ေလထုဖိအား 1 atm မွာဆိုရင္ fresh water ဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္ 6.04 milliliters (mL) of oxygen per liter ပါ၀င္ပါတယ္ ။ ပင္လယ္ေရကေတာ့ 4.95 mL per liter ပါ၀င္ပါတယ္ ။ ေအာက္ ဆီဂ်င္ဟာ( 90.20 K)−182.95 °C, −297.31 °F မွာဆိုရင္ သိပ္သည္းၿခင္း ရွိၿပီး (54.36 K)−218.79 °C, −361.82 °F မွာဆိုရင္ေတာ့ ေအးခဲပါတယ္ ။

ေအာက္ဆီဂ်င္ႏွင့္ ေဆးပညာ

တကယ္ေတာ့ ေလထုထဲကေန ေအာက္ဆီဂ်င္ကို ရယူသံုးစြဲရတာဟာ အသက္ရွုၿခင္းRespiration အတြက္ ၿဖစ္ၿပီး ေဆးပညာ မွာဆိုရင္ supplementation အေနနဲ႔ပါ ေအာက္ဆီဂ်င္ကို အသံုးၿပဳ လာၾကၿပီၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပး၍ ကုသၿခင္းဟာ လူနာရဲ႕ေသြးထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ပမာဏကို ၿမင့္တက္ေစယံုသာမကပဲ အဆုတ္ေရာဂါမ်ားစြာမွာ ေသြးစီးဆင္းမႈကို ဆန္႔က်င္ၿခင္း Resistance to blood flow ကိုလည္း ဒုတိယ သက္ေရာက္ေစမႈအေနနဲ႔ ေလ်ာ့နည္းေစပါတယ္ ။ ဒါ့အၿပင္ ႏွလံုးမွာ ရွိတဲ့ work load ကိုလည္းေလ်ာ့ နည္းေစပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပး၍ ကုသၿခင္းကို အဆုတ္ေယာင္ၿခင္း နဲ႔ ႏွလံုးပ်က္ဆီး ၿခင္းစတဲ့ ေရာဂါေတြ မွာ သာ အသံုးၿပဳယံုတင္မကပဲ အဆုတ္ေသြးလႊတ္ေၾကာဖိအား မ်ားေသာ ေရာဂါမ်ားနဲ႔ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ေအာက္ဆီ ဂ်င္အသံုးၿပဳၿခင္းကို ပ်က္ဆီးေစေသာ မည့္သူ႔ေရာဂါမွာမဆို အသံုးၿပဳၾကပါတယ္ ။ ကုသမႈေတြဟာ ေဆးရံုမွာ အသံုးၿပဳဖို႔ သာမက လူနာရဲ႕ အိမ္မွာပါ ေအာက္ဆီဂ်င္ကို အသံုးၿပဳႏိုင္ေအာင္ အလြယ္တကူ သယ္ေဆာင္ သြားႏုိင္တဲ့ Protable device အေနနဲ႔ပါ တြင္က်ယ္အသံုးၿပဳလာၾကၿပီၿဖစ္ပါတယ္ ။ တခ်ိန္တုန္းကဆိုရင္ေတာ့ Oxygen tents ေတြကို ေအာက္ဆီဂ်င္ေပးတဲ့ေနရာမွာ တြင္က်ယ္စြာ အသံုးၿပဳခဲ့ၾကၿပီး ယခုဆိုရင္ေတာ့ တိုးတက္လာ တဲ့ နည္းပညာေတြအေရ ေအာက္ဆီဂ်င္ မ်က္ႏွာစြပ္ Oxygen mask သို႔မဟုတ္ nasal cannulas စသည္တို႔ကို အသံုးၿပဳေနၾကၿပီၿဖစ္ပါတယ္ ။

လူနာပတ္၀န္းက်င္က Partial pressure ကို ၿမင့္တက္ေစဖို႔အတြက္ Hyperbaric medicine လို႔ေခၚတဲ့ ဖိအား မ်ားမ်ားေပး တဲ့ စနစ္မွာ အထူးၿပဳလုပ္ထားေသာ ေအာက္ဆီဂ်င္ အခန္းငယ္ေတြကို အသံုးၿပဳၾကပါတယ္ ။ ကာဗြန္မိုေနာက္ဆိုက္အဆိပ္သင့္ၿခင္း ၊ ဓါတ္ေငြ႔ေၾကာင့္ အသားပုပ္ၿခင္း gas gangrene နဲ႔ decompression sickness စတဲ့အေၿခအေနေတြကို တခါတရံ ဒီလို စက္ပစၥည္းေတြအသံုးၿပဳၿပီး ကုသၾကပါတယ္ ။ အဆုတ္ ထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ သိပ္သည္းဆ ၿမင့္တက္လာၿခင္းဟာ ေဟမိုဂလိုဘင္ရဲ႕ heme အုပ္စုကေန ကာဗြန္မိုေနာက္ ဆိုက္ကို ဖယ္ထုတ္ဖို႔အတြက္ ကူညီေပးပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ ဓါတ္ေငြ႔ဟာ anaerobic bacteria ေတြ ကို အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ေစပါတယ္ ။ Anaerobic bacteria ေတြဆိုတာကေတာ့ gag gangrene (ဓါတ္ေငြ႔ေၾကာင့္ ပုပ္ေဆြးၿခင္း) ကိုၿဖစ္ေစပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပးလိုက္ၿခင္းအားၿဖင့္ သူ႔ရဲ႕ partial pressure ကိုမ်ားေစၿပီး သူတို႔ကို သတ္ဖို႔ကူညီေပးပါတယ္ ။ Decompression sickness ကိုေတာ့ ကားေမာင္း သူေတြမွာ အေတြ႔မ်ားေလ့ရွိၿပီး သူတို႔ရဲ႕ေသြးထဲမွာ ရွားပါးဓါတ္ေငြ႔ၿဖစ္တဲ့ ႏိုက္ထရိုဂ်င္နဲ႔ ဟီလီယမ္ ပူေပါင္းေလးေတြ ၿဖစ္ေနတတ္ပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ ဖိအားကို ၿဖစ္ႏိုင္ရင္ အၿမန္ေပးၿခင္းဟာလည္း Decompression sickness ရဲ႕ကုသမႈတစ္ခုပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။

Mechanical ventilation လို႔ေခၚတဲ စက္ပစၥည္းေတြနဲ႔ အသက္ရွု ေထာက္ပံ့ၿခင္းဆိုင္ရာ ကုထံုးတစ္ ရပ္မွာ လည္း ေအာက္ဆီဂ်င္ကို အသံုးၿပဳၾကပါတယ္ ။ ကဲ ဒီလိုဆိုရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ အဆိပ္အေတာက္ ၿဖစ္ၿခင္းဆိုတဲ့ Oxygen toxicity ကိုလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ေလ့လာၾကည့္ၾကရေအာင္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ဓါတ္ေငြ႔ဟာ ၿမင့္တက္ေနတဲ့ Partial pressure မွာဆို၇င္ အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ေစႏိုင္ၿပီး သတိလစ္၍ တက္ၿခင္း Convulsion နဲ႔အၿခားက်န္းမာေရးၿပႆနာေတြကို ၿဖစ္ေပၚေစႏိုင္ပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္အ ဆိပ္အေတာက္ ၿဖစ္ၿခင္းဟာ partial pressure 50 Kilopascals (kPa) ထက္ေက်ာ္ၿခင္း သို႔မဟုတ္ ပံုမွန္ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာၿပင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ partial pressure 21 kPa ထက္ ၂.၅ ဆ မ်ားေနၿခင္း စတဲ့အေၿခအေနေတြ မွာ ေတြ႔ရေလ့ရွိပါတယ္ ။ ဒါဟာ mechanical ventilators တင္ထားတဲ့လူ နာေတြအတြက္ေတာ့ ၿပႆနာ တစ္ခုမဟုတ္ပါဘူး ။ ဘာၿဖစ္လို႔လည္းဆိုရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ masks ကေန ေပးပို႔တဲ့ ဓါတ္ေငြ႔ေတြ မွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ပမာဏဟာ (စံ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ဖိအားမွာ 30 kPa) ၃၀% မွ ၅၀% ပဲ ပါရွိတဲ့အတြက္ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ တခါတုန္းကေတာ့ ေန႔မေစ႔လမေစ့ေမြးဖြားလာတဲ့ Premature baby ေတြကို ေအာက္ ဆီဂ်င္ေပါ မ်ားတဲ့အခန္းငယ္ထဲမွာထည့္ၿပီး ကုသခဲ့ဖူးပါတယ္ ။ ဒါေပမယ့္ အခ်ိဳ႕ေသာ ကေလးငယ္ေတြဟာ မ်က္စိအၿမင္ အာရံု ခ်ိဳ႕ယြင္းသြားကုန္ၾကတဲ့အတြက္ အဲဒီကုသမႈကို ရပ္ဆိုင္းခဲ့ရပါတယ္ ။

အဆုတ္နဲ႔ အာရံုေၾကာစနစ္ဆိုင္ရာ ေအာက္ဆီဂ်င္ အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ၿခင္းကို ပင္လယ္ေရနက္ ငုပ္သမားေတြ မွာၿဖစ္ပြားတာေတြ႔ရေလ့ရွိပါတယ္ ။ O2 Partial pressure 60 Kpa ထက္မ်ားတဲ့ ေလနဲ႔ေရာေႏွာၿပီး အၾကာၾကီး အသက္ရွူေနရၿခင္းဟာ အဆုတ္ခဲၿခင္း (Pulmonary fibrosis ) ကို ၿဖစ္ေစပါတယ္ ။ ဒါ့အၿပင္ 160 kPa (1.6 atm) ထက္ေက်ာ္တဲ့ O2 partial pressure နဲ႔ထိေတြ႔မယ္ဆိုရင္ေတာ့ သတိလစ္၍ တက္ၿခင္း ( ေရငုပ္သ မားမ်ားတြင္ေသေစႏုိင္ၿခင္း) ကိုၾကံဳေတြ႔ရႏိုင္ပါတယ္ ။ Acute oxygen toxicity (တက္ၿခင္းကိုၿဖစ္ေစႏိုင္ ၿပီး ေရငုပ္သူေတြအဖို႔ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ အႏၱရာယ္ကိုေပးေစႏိုင္) ကိုေတာ့ ၆၆ မီတာသို႔မဟုတ္ ဒီထက္ပိုတဲ့ အနက္မွာ ရွိတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ ၂၁ % ကို ရွမိရင္ ၿဖစ္ေစပါတယ္ ။ ဒီလို အေၿခအေနမ်ိဳးကို အနက္ ၆ မီတာေလာက္နဲ႔ ေအာက္ဆီဂ်င္ ၁၀၀% ကိုရွုမိရင္လည္း ေတြ႔ရတတ္ပါတယ္ ။ ေအာက္ဆီဂ်င္ဟာ သံုးတတ္ရင္ေဆး မသံုးတတ္ရင္ ေဘးဆိုသကဲ့သို႔ လူသားေတြ အသက္ရွူဖို႔အတြက္ ေပးဆပ္ေနသလို မလိုလား အပ္တဲ့ အေၿခအေနေတြမွာလည္း အဆိပ္အေတာက္ၿဖစ္ေစၿပီးဆိုးက်ိဳးေတြကို ေပးႏုိင္ၿပန္ပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ ေအာက္ ဆီဂ်င္ ဆိုရင္ အသက္ရွုဖို႔အတြက္တစ္ခုတည္းသာမဟုတ္ပဲ ဘယ္လို ဆိုးက်ိဳးေကာင္း က်ိဳးေတြရွိ တယ္ ဆိုတာကို နားလည္ႏိုင္ၾကပါေစ ။

သက္တန္႔ခ်ိဳ

Ref : http://en.wikipedia.org/wiki/Oxygen


စာဖတ္ပရိတ္သတ္သူငယ္ခ်င္းမ်ားကို အစဥ္ေလးစားေသာအားၿဖင့္.......................